21.12 – Onttovering of herbetovering: zin en betekenis in een rationele wereld (vol)
Inleiding
Wellicht was het ooit duidelijk waartoe de mens op aarde was. Wat we ook deden. Hoe zinloos ons bestaan ook kon voelen. Uiteindelijk was er een God, een hiernamaals waarin al die vragen als vanzelf oplosten.
Zo eenvoudig is het vandaag de dag niet langer meer.
Aan het einde van WOI hield de Duitse socioloog Max Weber een beroemde redevoering onder de titel “Wetenschap als roeping”. Daarin gebruikte hij voor het eerst de term “onttovering van de wereld”. Volgens Weber is niet langer sprake van een mysterieuze wereld waarin wonderlijke dingen kunnen gebeuren. Een wereld vol geheimzinnige betekenissen die we dan wel niet begrepen maar die er toch waren.
De wereld is niet een wereld van geheimen maar van gebeurtenissen die vroeger of later door wetenschappelijk onderzoek kunnen worden verklaard. In de wereld zelf is geen sprake meer van een verborgen zin en betekenis. Hooguit worden zin en betekenis door de mens zelf geprojecteerd op een neutrale werkelijkheid. De wereld is, om het anders te zeggen, onttoverd.
In deze cursus gaan we dieper in op Webers onttovering van de wereld. Want hoe zit het eigenlijk met deze these? Waar komt het vandaag en wat zijn de consequenties ervan? Aan de hand van denkers zoals Gauchet, Bilgrami, Taylor, Joas en Toon Hermans onderzoeken we of we kunnen leven in een volledig onttoverde wereld. We analyseren de achterliggende ideeën en bezien hoe we (opnieuw) zin en betekenis kunnen geven aan ons bestaan. Want de goden mogen dan wel verdwenen zijn, de aloude vraag naar zin van ons bestaan is dat niet.
In deze cursus bezinnen we ons op het meest menselijke en tegelijk meest moeilijke onderdeel van ons bestaan. De vraag naar de zin ervan. We leren zien hoe we over deze vraag kunnen nadenken tegen de achtergrond van de vragen die een onttoverde wereld oproept. En we doen een poging te duiden hoe een project van herbetovering vorm zou kunnen krijgen.
We hebben het geluk dat we bij het stellen van deze vragen begeleid worden door Guido VanHeeswijck. Een zeer bevlogen en buitengewoon inspirerend docent. Erudiet, geestig en zeer deskundig op het terrein van filosofie, religie en de relatie tussen die twee.
Door wie
Voor wie
Voor iedereen die geïnteresseerd is in de grote filosofische vragen van de mens. De vragen naar zin, betekenis en toekomst. En ook voor iedereen die een kader wil krijgen om deze vragen te stellen in een tijdperk van onttovering. De cursus pretendeert niet antwoorden te geven. Wel kan het helpen om via het stellen van de juiste vragen richting te geven aan juiste verhouding tot de wereld om ons heen.
” Hoe meer het intellectualisme het geloof in de magie terugdringt en de gebeurtenissen in de wereld zo worden “onttoverd” (…) hoe sterker de eis wordt gesteld aan de wereld en aan “het leven” als geheel dat deze betekenisvol en zinvol zouden moeten zijn“
(Hans Joas)
Inhoud van de colleges
1. Inleiding: mens, wereld, Godsbeeld
2. Close reading Webers“Wetenschap als roeping”
3. Bespreking Webers “De protestantse ethiek en de geest van het kapitalisme”
4. Marcel Gauchet “De onttovering van de wereld”
5. Close reading Charles Taylor “Een seculiere tijd”
6. Bespreking Bilgrami “What is enchantment” en Taylor “Disenchantment and Re-enchantment” en kritische reacties van historici op de filosofische analyses van onttovering
7. Hans Joas en Toon Hermans
8. conclusie: is het mogelijk te leven in een onttoverde wereld?
Doelstelling van de colleges
Deze cursus laat zien welke invloed wetenschap en religie hebben op ons wereldbeeld. De cursus geeft ook veel filosofische bagage mee om zinvoller na te kunnen denken over de vraag hoe wij ons moeten verhouden tot de wereld om ons heen en het potentieel aan zingeving dat daarin aanwezig is.
Studiebelasting
De studiebelasting bestaat in ieder geval uit het volgen van de colleges. Dit komt neer op 5 x 3 uur (ochtendcolleges) en 3 x 1,5 uur (avondcolleges) = 19,5 uur. Voor een optimale cursusweek raden wij u aan het lesmateriaal voorafgaand aan de cursus te bestuderen.
Studiemateriaal
Het Centre Erasme stuurt u voorafgaand aan de cursus per e-mail een reader toe.
Getuigschrift
Aan het einde van de collegereeks ontvangen de cursisten een getuigschrift van deelname.